“Kardeş bitkiler” [companion planting] sistemi, bitkilerin birbirine yarayan özelliklerini kullanmayı ve birbirine zarar vermelerini önlemeyi amaçlayan bir tarım yöntemidir. Uyumlu ve birbirine yarar sağlayan (gölge oluşturma, toprağa besin maddesi sağlama, zararlıları kaçırma, yararlı böcekleri çekme vs.) bitkilerin birbirinin yakınına, uyumsuz bitkilerin ise birbirinden uzağa ekilmesi temeline dayanır. Ekolojik tarım için kullanılabilecek en etkili yöntemlerden biridir. Çok da eğlencelidir. Sistemin en önem verdiği şeylerden biri toprağın hep bitki örtüsüyle kaplı kalmasıdır. Bu sayede yılın her mevsiminde ürün alınabiliyor.
“Kardeş bitkiler” sistemi, daha önce Ankara – Güneşköy’de denediğimiz ve bu yıl da orada başarıyla uygulanan bir tarım yöntemidir. Bitkilerin birbirine yarayan özelliklerini kullanmayı ve birbirine zarar vermelerini önlemeyi amaçlar.
Örnek alınan model Gertrud Frank’ın “Companion Planting” kitabı. Bu sistem toprağın verimli kullanılmasını ve hasat süresini uzatmayı hedefliyor. Hastalık ve zararlılarla mücadele için ilaç kullanma gereğini ortadan kaldırıyor. Ürün münavebesini rutine bindirerek kolaylaştırıyor. Yabancı otları kontrol altında tutuyor. Toprağı zenginleştiriyor ve sürülmesi ihtiyacını ortadan kaldırıyor. Kompost hazırlamaya ihtiyaç bırakmıyor ve insan emeğini de en aza indiriyor.
BitkiKomsulukCizelgesiTurkceAlfabetik_doc_icinde_xls_dosyasi
Orjinali: ( http://www.gb0063551.pwp.blueyonder.co.uk/seeog/companion/ )
http://permaculture.org.au/2010/07/30/companion-planting-guide/
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_companion_plants
Sistemde şu uygulamalar var:
Örtü bitkisi
Kışın toprağın çıplak kalmaması, organik maddeler ve elementlerce zenginleşmesi ve toprağın gevşek kalması için canlı gübre görevi görecek bir örtü bitkisi yetiştiriliyor. Bunun için uygun zaman sonbahar (geç ürünler toplandığı sıra). Bu bitki çiçek açma zamanından önce (örneğin ilkbahar ortaları) kesilip olduğu yere bırakılıyor. Bunun için hardal iyi bir seçenek. Hızlı çimlenir, dona dayanıklıdır, kökleri toprağı yumuşatır, gövdesi geride sert kalıntı bırakmaz, az su ister, yabani otları engeller, uçucu yağıyla zararlı böcekleri kaçırır, kendisi de salatalarda kullanılabilir. Bunun yerine alternatif olarak küçük bakla veya arıotu (Phacelia) kullanılabilir. Diğer seçenekler: fiğ, yonca, burçak, karabuğday, korunga, mercimek.
Toprağın sürülmemesi
Bu sistemde toprak sürülmüyor, sadece boşta olan topraklar çatallanarak biraz havalandırılıyor. Toprağı sürmek, toprağın içindeki yararlı canlılara ve besin maddelerine zarar verdiği ve ayrıca erozyonu artırdığı için ekolojik tarımda tercih edilmez.
Yerinde ekim
Yerinde ekim yapmak (fidelerin yerini değitirmemek) tercih ediliyor. Çünkü yer değiştirmeyen sebzelerin daha sağlıklı büyüdüğü gözlenmiş. Domates ve patlıcan gibi sıcaksever türler icin bu zor olabilir.
Sıra sınırlarına ıspanak ekimi
Ispanak sıraları ayırdermeye yarıyor. Ispanağın kökleri toprağı tutuyor ve toprak kaybını önlüyor. Sıralara ekilen fideler için hafif bir koruma sağlıyor. Ispanaklar bir karış olduğunda olduğu yerde kesilip bırakılıyor. Yapraklarının sümüksü yapısı toprağı yumuşatıyor ve besliyor. Kökler, yumuşak olduğundan toprakta kalıntı bırakmıyor. Solucanları ve mikroorganizmaları besliyor. Bir sonraki sezonda 25 cm kaydırma yapıldığında, yeni ürünler ıspanağın bıraktığı organik maddelerden yararlanıyor. Bu yöntem ayrı bir yerde kompost hazırlamayı gereksiz hale getiriyor.
Sıralar halinde yoğun ekim
Bahçe C-A-C-B-C şeklinde giden 50 cm aralıklı sıralar halinde düzenleniyor. A sıraları bütün bir sezona yayılacak ana ürünlere ayrılıyor. Örneğin domates, biber, kabak, hıyar, patlıcan, fasülye, bezelye, patates, lahana, kereviz vs. olabilir. B sıraları yılda iki ayrı ürünün alınabileceği sıralar. Örneğin sezonun ilk yarısında bakla, marul, kıvırcık, fındık turbu, pazı, karalahana, ıspanak, sarımsak, ikinci yarısında ise pırasa, lahana, brüksel lahanası, brokoli, karnabahar vs. C sıraları ise ya kısa sürede hasat veren ya da sık sık ürün alınabilen bitkilere ayrılıyor. Buralar özellikle salata malzemesi olabilecek otlar ya da diğer ana ürünlere yarar veren bitkilere ayrılıyor. Örneğin, maydanoz, turp, havuç, sarımsak, roka, tere, kıvırcık, rezene, anason, semizotu, dereotu vs. Geniş alana yayılan A bitkilerinin (örneğin hıyar, kabak) yanlarındaki C sıraları sadece ilkbaharda kullanılıyor, sonra boş bırakılıyor.
A, B,C sıraları bir kez belirlendikten sonra bütün sezon boyunca değişmiyor. Bir sonraki sezonda buların yerini bilmek önemli, çünkü yeni sıralar 25 cm kaydırılarak oluşuturuluyor. Böylece münavebe otomatikleşiyor ve kolaylaşıyor.
Sıralara hangi ürünlerin ekileceğini belirlerken çimlenme sıcaklığı, hasat süresi ve iyi-kötü komşuların göz önünde bulundurulması gerekiyor.
Çiçekler ve şifalı otlar
Ana ürün sıraları içine, C sıralarına ve bahçe sınırlarına çiçek ve şifalı otlar ekiliyor. Bunlar diğer bitkilere çeşitli yararlar sağlıyor ve biyolojik mücadeleye destek oluyor. Bahçe sınırları ısırganotu başta olmak üzere yabani bitkiler ekilebilir (ısırganotu uğurböceklerin çekiyor). Bahçenin her yerine ekilmesi tavsiye edilen, her bitkiye yararlı olan başlıca çiçekler: aynısafa, civanperçemi, kadife çiçeği.
Kardeş bitkiler sisteminin avantajları nelerdir?
Yardımcı Bitkiler
Hangi çeşit bitkiler iyi bir yardımcı bitkidir?
Sebzeler için birçok yararlı ot (şifalı bitki) ve çiçekler iyi bir yardımcı bitkidir. Yardımcı bitkilerden oluşturulan en iyi bahçe çeşitli sebze, yararlı ot ve çiçeklerin karışımından oluşan bahçedir. Bazı yardımcı bitkiler toprağa besin takviyesi yaparlar. Buda toprağa ilave gübre uygulaması ihtiyacını azaltır.
Bazı örnekleri nelerdir?
Fincan şeklinde veya geniş çiçekleri olan bitkiler yararlı böcekleri çekmek için mükemmeldir. Borage (Hodan) bu bahçe dostlarını çekmek için iyi bir seçenektir. Dahlia (Yıldız çiçeği) ve marigold (Kadife çiçeği) topraktaki nematodları uzaklaştırır, nasturtium (Latin çiçeği) kabakgillere saldıran zararlıları engeller. Baklagiller ailesi toprağa azot sağlar. Çoğunlukla yoğun kokan bitkiler sebzeleri arayan zararlı haşeratı yanıltır.
Yardımcı bitkilerin kullanıldığı iyi bahçe örnekleri nelerdir?
Amerika yerlilerinin nesillerdir kullandığı “Three Sisters Garden” [Üç Kızkardeş] yardımcı bitkilerin kullanıldığı özgün bahçelerden birisidir. Mısırı sırık fasulye ile birlikte ekip, sonra altına kabak ekerler. Mısır fasulye için sırık sağlar, fasulye mısırın ihtiyaç duyduğu aşırı azot sağlar, kabak yaprakları da malç isini görerek bitki köklerine gölge yapar, su buharlaşmasını azaltır ve yabani ot büyümesini engeller.
Diğer örnekler:
– Brokoli altına veya patateslerin arasına ekilen Sweet alyssum (Beyaz kuduzotu) yararlı böcekleri çeker ve yabani ot büyümesini engeller.
– Fasulye ve patates iyi bir birlikteliktir. Birbirlerinin zararlı böceklerini şaşırtırlar.
– Hava sıcaklığı artınca uzun çiçekler marulların ihtiyaç duyduğu gölgeliği sağlar.
– Marigold (kadife çiçeği), basil ( fesleğen) ve artemesia (pelin, tarhun, yavşan vb.) gibi yoğun kokan bitkiler zararlıları şaşırtabilir.
– İstenmeyen böcekleri yakalamak için bitki ekimi. Patates böceği patlıcanı, flea beetles (kınkanatlılar ?) turpgilleri sever. Bu bitkiler böcekleri gözlemlemek için kullanılabilir ve böcekler bu bitkileri istila edince hepsi yok edilebilir.
– Civanperçemi zararlıları uzaklaştırdığı gibi yaprakları kompost için mükemmel bir katkıdır.
– Birçok yararlı ot (şifalı bitki) bahçenizde olmasını istediğiniz yararlı böcekleri çeker. Aster familyasından ayçiçeği (sunflowers), ? (coneflowers), kara gözlü suzan (black eyed susan) ve papatyagillerin çiçeklerini yararlı böcekleri çekmek için kullanabilisiniz. Maydonozgiller de (maydonoz, kişniş ve dereotu) iyi bir çekicidir.
– Deneyerek ve gözlemleyerek sizin için hangisinin işlediğini görmelisiniz.
– Gelecek yıl başarınızı artırmak için not almayı unutmayın.
Örnek Kardeş ve Uyumsuz Bitkiler
| Bitki | Uyumlu | Uyumsuz |
| Domates | Soğan, Havuç, Maydanoz, Salatalık | Lahana |
| Havuç | Bezelye, Marul, Soğan, Domates | Dereotu |
| Soğan | Pancar, Havuç, Marul, Lahana | Fasulye, Bezelye |
| Maydanoz | Domates | |
| Bezelye | Havuç, Turp, Salatalık, Mısır | Soğan |
| Mısır | Fasulye, Bezelye, Kabak, Salatalık | Domates |
| Ispanak | Çilek, Bakla | |
| Fasulye | Mısır, Turp | Soğan, Pancar, Ayçiçeği |
| Lahana | Kereviz, Pancar, Soğan, Ispanak | Dereotu, Domates, Fasulye, Çilek |
http://attra.ncat.org/attra-pub/complant.html#chart adresinden yararlanılmıştır.
Bitki birliktelikleri
* Soğanlar ve havuçlar yanyana, hem soğan sineğinden, hem havuç sineğinden korunurlar.
* Domates, kıvırcık salata, lahana, pancar, havuç ve maydanoz iyi birliktelik oluştururlar. Özellikle domates ve fesleğen (mutfakta olduğu kadar bahçede de) ve patlıcan ve fasülye birlikte harika olur.
* Mısır, fasülye veya hıyar birlikte iyidirler. Kıvırcık salatalar, kadifeçiçeklerinin (fransız veya afrikalı farketmez) yanında daha iyi olurlar. Hodan domates, tatlı kabak ve çileğin gelişimi ve aromasını artıran bir bitkidir.
* Baklagiller ve soğangiller birlikteliği hiç sevmez. Aynı şekilde hıyarlar, patates veya aromatik bitkileri sevmez.
* Bazı bitkiler, diğerlerinin polen taşınımına yardımcı olacak yararlı böcekleri çekerler. Fesleğen arıları çeker ve yanındaki domateslere polen taşır. Ayrıca fesleğen ve domateslerin birlikteliği, domateslere aroma, fesleğenlere keskinlik katar.
* Fransız kadifeçiçekleri, zararlı nematodları öldürür ? domatesler boyunca ekin.
* Güllerden yaprak bitlerini uzaklaştırmak için çin sarımsağı yetiştirmeyi deneyin.
* Sedefotu (rue), fesleğen ile melezlendiğinden yan yana ekilmemelidir. Ayrıca adaçayının yanına da ekilmemelidir.
* Frenk maydanozu (chervil) dereotu (dill) ve kişniş (coriander) ile güzel büyür.
* Çin sarmısağı (Chives) and maydanoz (parsley) birlikte ekildiğinde daha güzel gelişirler.
* Dereotu (ill) and rezene (fennel) birbirini sever, ancak çaprazlama eğilimindedir.
* Biberiye (rosemary) and adaçayı (sage) birlikte güzel gelişir.
* Rezene (fennel) frenk kimyonu (caraway) veya kişniş (coriander) ile yanyana ekilmemelidir.
* Kişniş (coriander) ve anason (anise) tohumları birlikte ekildiklerinde daha çabuk filizlenir.
* Kırmızı biber (chillies), kök çürümesinden etkilenen bitkilere yardımcı olur.
Kaynak: http://groups.yahoo.com/group/permakultur-turkiye/
ÖRNEK KARDEŞ BİTKİLER BAHÇESİ
20 metre X 20 metrelik bir örnek ekolojik bahçe
– Kimyasal ilaç, hormon ve yapay gübre kullanılmayan
– Karışık ekimle hastalıklara karşı doğal direnç geliştiren
– Yerli sebze çeşitlerine ağırlık veren, yeni ürünleri de deneyen
– Sebzelerin yanı sıra şifalı bitkiler ve baharatlar içeren
– Toprağı koruyan ve yapısını zenginleştiren
– İşgücünü en aza indiren
– Düşük maliyetli – suyu ekonomik kullanan
– Yaban hayatına habitat oluşturan
bir ekolojik sebze bahçesi
Yöntemler:
– Kardeş bitkiler sistemiyle karışık ekim
– Tarlanın yakınında doğal bitki örtüsü
– Yararlı böcekleri çeken bitkiler ve çiçekler
– Allelopatik bitkiler ve örtü bitkisiyle yabani ot kontrolü
– Kışlık ve yazlık yeşil gübre bitkileriyle toprağın beslenmesi
– Toprakta azot tutan yerel çalılar; örneğin patlangaç.
– Toprağın sürülmesi yerine bitki kökleriyle gevşetilmesi
– Mümkün olursa: Damlama sulama
– Sıraların her yıl kaydırılmasıyla kolay münavebe
– Bahçe sınırlarına çok yıllık ya da kendiliğinden üreyen bitkiler: örneğin yerelması,aynısafa, dereotu
– Tohum alınması, saklanması ve takası
– Yöredeki çiftçilerin bilgilendirilmesi
– Bir Web sitesinde / Blogta sonuçlar, gözlemler, fotoğraflar ve ekolojik tarım hakkında bilgiler
İhtiyaçlar:
– İşgücü: Haftasonu 1-2 gün, hafta içi 2 gün.
– Su deposunun ziftlenmesi
– Tohum: olabildiğince yerel çeşitlerin araştırılıp edinilmesi; örneğin gerçek Ayaş domatesi
– Tohum kavanozları
– Bir Web sitesi / Blog oluşturulması
– Arazide gözlem yapılması ve gözlemlerin paylaşılması
– Bir kompost kulübesi
– Bir ya da birkaç varil: sıvı gübre yapımı için
– Mümkün olduğu kadar: Yanmış hayvan gübresi
– Mümkün olursa: Ahşaptan, yerden yükseltilmiş bir serender
– Mümkün olursa: 40 sıra x 20 metre damla sulama sistemi: Toplam 800 metre boru ve teçhizat
Permakültür'e Giriş Kitabını
Sinek Sekiz Yayınevi'den temin edebilirsiniz.
Sebze adası,kardeş bitkiler vb. konularını daha önce meyvelitepe’de okumuştum. Çok ilginç ve çok faydalıydı.Cevabını bulamadığım bazı soruların çözümünü ise sitenizde buldum. Örneğin kardeş bitkiler tablosu! Tabiidirki daha öğrenecek çok şey var. Örneğin; coco-peat,malç,kompost gübre yapımı,EM,ek besinler,ilaçlar vs.vs. Araştırmaya,öğrenmeye devam. Emekleriniz için teşekkürler.
benim 90 yasinda ninem var iki buklum annesi 105 yasinda vefat etmis biz gocmeniz ninem burda tr de dogmus ninem yaslanip tarlaya gidemez olunca evde bahce agirlik verdi buldugu her toprak karasina biseyler sokusturuyodu herkez kiziyodu ana ne sokusturuyon bu cicekleri bu misirla hiyar patlican yaninda biberle yanyana bide cicek kadife cicegi cumbus o bicim araya nane aycicegi herkez gulerdi ama ninemin anasi 105 yasinda son 20 yilini kör gecirmis yewniden sac ve disleri cikmis bi kadinin kiziydi ustelik aga kizi bu benimn ninem yeni yeni gelisen kardes bitkiler olayini 90 yasinda 8 yasindan beri bahce dikiyodur 82 yillik bi deneyimle ekiyo onlari ve buyuk ninem b3lki 500 yilllik bi helenek ogretmis ona simdi adina kardes bitkiler deniyo yok yeniymis diyenler var bende insallah nasipse iki ay somra bahcem kavuscam yeni ev yeni bahce sifir toprak beni bekliyo ben ne gorduysem ayninin ustune teknikler gelistirdim millet cok yeniymis gibi yeni tartisma konusuda acmis olyim pet siseyle seracilik bitkiye topraga asik allahin versdigi akli kullan an bunu zaten bilirdi siz hic bi siseyi kesip istune buyk olmyayan bi delik yapip kitagiyi buzu icer suzulmesindiye dar deliok yapmadinizmi sebzenizi hic bizaman baskalarinda 10 ay once gelistirmek istemedinizmi ben istedim ve yillardir kimseden bugune kadar gormedigim ama bildigim seydi o benim guzel site tesekkurler. asil pomak
duzeltiyorum arkadaslar 1 ay 2 ay demek istemistim
Merhaba,
Bitki komsuluk cizelgesinin aciklamasi eksik ya da ben goremedim. x ve o lar ne anlama geliyor?
Teşekkürler
Açıklama tablonun en altında…
x: Yararlı (iyi) birliktekiler
o: Karşıt (zıt)bitkiler
xo ise çelişkili geribildirimler için kullanılmış.
“Örnek Kardeş ve Uyumsuz Bitkiler” tablosunda Domates satırında lahana uyumsuz olarak yazılmış. Hemen altında “Bitki birliktelikleri” kısmında domatesin lahanayla uyumlu olduğu yazılmış. Hangisi doğru?
benim annem domates karıklarının başına ve sonuna lahana dikerdi her ikiside harika olurdu
Çok güzel bir kaynak. Ne peygamberler bilmiş ve ne de tanrı onlara vahiylemiş. Ne varsa felsefe + ilimde var. Bu sonuçlar yılların gözlemleri, denemeleri ve bilgi paylaşımı sayesinde, daha iyiye – daha verimliye – daha optimuma hasret beyinlerin ve emeklerin seferberliği ile elde edilmiş, şimdi de arayan beyinlere servis edilmekte.
Emeği geçenleri kutluyor, sevgiler ve saygılar sunuyorum.
Gazi Mehmet URCAN.
Asker eskisi.
senin kaynak dediğin zaten inanmadığın peygamber ve Allah’tan geliyor. insanlar sadece tecrübeleriyle öğrenselerdi şimdi senin maymunlar felsefe yapıyor olamazlardı. hıristiyan gözüyle İslama bakma. olarda ilim yasaktı, yasağı delip ilerlediler. bizim dinimiz ilim öğrenmeyi şart koşar hem de mezara kadar. komşunun domuzu onun bahçesini dağıtıp ceza aldı diye kendi ineğine saldırma. madem felsefeye inanıyorsun, bari o gözle bak. kör atı değerli gören köhne aristo felsefesi bile bu kadar saçmalamaz.
Masanobu FUKUOKA hayranıyım, 25 dönüm bahçe yapmak istiyorum Balıkesir veya Çanakkale yöresinde. Yalnız yapamayacağımı biliyorum. Benim gibi düşünen komşularım olursa, aynı doğal tarımı yapan bir veya daha fazla kişilerle, küçük köy gibi, herkesin toprağı kendine çiftlik “doğal tarım bahçesi” yapmak istiyorum. Benim gibi düşünen arkadaşlarla tanışmak istiyorum.
Dane mısır ekimi yapmaktaym aşırı derecede kardeşlenme var verim açısından bir sıkıntı yaşanırmi bilgisi olan cvplasn lutfen
Merhaba. Çok ama çok yeni bir permakültür okuyucusuyum. Kardeş bitkiler makalenizi defalarca okudum. Birkaç sorum var. Cevaplarsanız çok sevinirim.
1. B sırasına ekilecek olan sebzelerden bahsedilirken “ilk sezon, ikinci sezon” deniliyor. Bu sezonların sınırları belli midir?
Anlattığınız şeylerin mantığını ve gerekliliğini görüyorum ama söylemeden edemeyeceğim. Mesela şu maddeye bakalım ” Fransız kadife çiçekleri, zararlı nematodları öldürür ? domatesler boyunca ekin.”
Bahçemde kadife çiçeklerinin arasında bitmiş domatesi sökmedim ve doğal haline bıraktım, üstü böcek kaynıyordu.